Hiệu ứng thiên kiến trong đánh giá: Mối nguy thầm lặng khiến doanh nghiệp mất đi nhân tài

Hiệu ứng thiên kiến trong đánh giá (bias in performance appraisal) là xu hướng chủ quan, vô thức hoặc có ý thức, khiến nhà quản lý không đánh giá đúng năng lực, kết quả của nhân viên. Thiên kiến có thể xuất phát từ cảm xúc cá nhân, ấn tượng ban đầu hoặc định kiến xã hội.

Ví dụ: Một quản lý thường thiên vị nhân viên có phong cách làm việc giống mình, hoặc ngược lại, đánh giá thấp những người ít nói, dù kết quả công việc rất tốt.

Các loại thiên kiến phổ biến trong đánh giá nhân sự

Thiên kiến hào quang (Halo Effect)

Đây là hiện tượng nhà quản lý đánh giá tổng thể dựa trên ấn tượng nổi bật về một điểm mạnh.

Ví dụ: Nhân viên có kỹ năng giao tiếp tốt được cho là “giỏi toàn diện”, dù kỹ năng chuyên môn chưa đạt kỳ vọng.

Thiên kiến sừng (Horn Effect)

Trái ngược với hào quang, thiên kiến sừng xảy ra khi một điểm yếu làm lu mờ toàn bộ nỗ lực khác.

Bạn có đang “gắn mác” nhân viên chỉ vì một sai lầm nhỏ?

Thiên kiến tương đồng (Similar-to-me Bias)

Nhà quản lý ưu ái những nhân viên giống mình về tính cách, quan điểm, xuất thân.

Ví dụ: Nếu bạn từng thấy dễ chịu hơn với người có cùng quê quán, đó chính là dấu hiệu của thiên kiến tương đồng.

Thiên kiến gần nhất (Recency Effect)

Đánh giá quá mức vào các sự kiện mới xảy ra, bỏ qua kết quả lâu dài.

Ví dụ: Nhân viên vừa hoàn thành dự án xuất sắc có thể được đánh giá cao hơn thực tế.

Thiên kiến nghiêm khắc hoặc dễ dãi

Một số quản lý luôn khắt khe, hoặc quá dễ dãi khi cho điểm, khiến kết quả thiếu khách quan.

Ví dụ: Một người sợ mất lòng nên luôn chấm điểm cao.

Tác động tiêu cực của thiên kiến đánh giá nhân sự

Hiệu ứng thiên kiến không chỉ làm sai lệch kết quả đánh giá, mà còn:

• Làm mất niềm tin và động lực của nhân viên.
• Khiến tổ chức giữ lại người kém phù hợp, mất đi nhân tài.
• Gây mâu thuẫn nội bộ.
• Làm giảm uy tín của bộ phận nhân sự và lãnh đạo.

Cách giảm thiểu thiên kiến trong đánh giá

Xây dựng tiêu chí rõ ràng

Hãy xác định tiêu chí đánh giá cụ thể, có thể đo lường được thay vì dựa vào cảm tính.

Đào tạo kỹ năng đánh giá

Huấn luyện người quản lý nhận diện thiên kiến nhận thức và thực hành phản tư thường xuyên.

Sử dụng đa nguồn thông tin

Kết hợp phản hồi từ nhiều cấp độ (360 độ feedback) để giảm thiên lệch cá nhân.

Ghi chép kết quả theo thời gian

Ghi lại minh chứng kết quả công việc định kỳ thay vì chỉ dựa vào trí nhớ.

Bạn đã áp dụng công cụ nào để theo dõi kết quả khách quan chưa?

Kết luận

Hiệu ứng thiên kiến trong đánh giá là “kẻ thù thầm lặng” mà bất cứ tổ chức nào cũng phải đối mặt. Việc nhận diện và kiểm soát thiên kiến sẽ giúp doanh nghiệp xây dựng hệ thống đánh giá công bằng, thúc đẩy động lực và giữ chân nhân tài.

Bạn cần tư vấn, đào tạo và cung cấp công cụ về Quản trị mục tiêu, Quản trị hiệu suất và Đánh giá nhân sự? Hãy liên hệ ngay để chúng tôi đồng hành cùng bạn trên hành trình phát triển bền vững.